Istorija

Zeta je oblast Crne Gore, koja se nalazi između Podgorice i Skadarskog jezera. Još od srednjeg vijeka ona je geografski , administartivno i istorijski prepoznatljiva, a danas njen najveći dio čini teritoriju Opštine Golubovci, koja je u okviru Glavnog grada , sa Golubovcima kao administrativnim sjedištem.

Arheološki podaci ukazuju na to da je na prostoru opštine Golubovci ( oblasti Skadarskog jezera, područja Donje Zete, odnosno Zetske ravnice i donjeg toka Morače) moguće pratiti život ljudi sa arheološkog , kulturnog, istorijskog, ekonomskog i etničkog stanovišta, i to od paleolitske, meolitske, neolitske i eneolitske epohe, preko bronzanog i gvozdenog doba, helenizma, perioda rimske dominacije, do ranog i kasnog srednjeg vijeka.

Epoha posljednjeg milenijuma prije nove ere u najvećoj mjeri pripada gvozdenom dobu i procesu formiranja paleobalkanskih plemena. Okvirno u pitanju su dva perioda:halštat, starije i laten, mlađe gvozdeno doba. To je vrijeme stabilizacije kulture domaćeg stanovništva, u čijim okvirima dolazi do teritorijalnog izdvajanja pojedinih ilirskih plemena. Na kraju V i početkom VI vijeka p.n.e osnovana je ilirska država, u čijem su se okviru našla i ilirska plemena, koja su u ovom razdoblju nastanjivala teritoriju današnje Crne Gore.

Od sredine II vijeka p.n.e , počinje ranorimska epoha i proces romanizacije. Rimljani formiraju nove ilirske provincije na istočnoj obali Jadranske obale, 9.godine nove ere, u  čiji sastav ulazi i oblast basena Skadarskog jezera i Donje Zete. Osnivanjem Doclee – Duklje početkom I vijeka nove ere, kao glavnog Rimskog urbanog središta rimske provincije Dalmacije, u svoj sastav uključivala je i prostor oko Skadarskog jezera i Zetske ravnice, koji jednim dijelom danas pripadaju opštini Golubovci.

Početkom VII vijeka dolazi do naseljavanja Slovena na prostoru današnje Crne Gore. Formiranjem države od strane Slovena počinje i društveni život Crne Gore u srednjem vijeku, a u tom vremenu i prostor današnje Zete nalazio se u sastavu prve crnogorske države.

U XV vijeku utvrđuju se granice i međe između sela i katuna, te za Gornju Zetu postoji spisak istih iz 1445.godine. Predstavnici tih katuna činili su “Zetski zbor”. U ovom spisku na prvom mjestu su Mataguži. Osim njih u istorijskim  spisima iz XV vijeka pominje se i katun Grlje, koji je obuhvatao naselja  oko ušća Cijevne u Moraču, odnosno Ljajkoviće, Mitroviće, Srpsku i Rake.

Brojni su pomeni naselja u srednjem vijeku u zetskoj ravnici, pa se između ostalog Vranj pominje oko 1130.godine, Grbavci 1444., Govedarijev Brod oko 1315.godine, Gostilj 1233.godine, Grlje 1455., Plavnica oko 1222. godine.

U popisu  ( defteru) iz 1485. godine, pominju se dva sela Goričana, koji su bili upisani kao selo na desnoj obali Morače, u sastavu Crne Gore, a pretpostavlja se da je selo sa desne obale bilo Vukovci. U to vrijeme, prema spisima mletačkog činovnika Marijana Bolice, s početka XVII vijeka, Goričani su se prostirali s obje strane rijeke, a u tom periodu, u ovom naselju nalazili su se anovi, a bilo je dosta trgovačkih radnji, u kojima je kupovala skoro čitava Zeta.

U turskim defterima se pominje i naselje Gostilj u Zeti, a prema podacima iz Boličinog izvještaja  iz 1614.godine ukazuje da je ovo naselje imalo 70 kuća sa 200 vojnika., tu se osim ovog pominje i naselje Berislavci sa 30 kuća i 79 stanovnika. Između ostalog pominje i naselje Kurilo,

Prema Zakonu o ustrojstvu ministarstva unutrašnjih djela i administrativnoj podjeli države iz 1903.godine, Knjaževina Crna Gora je bila podijeljena na pet oblasti, u čijem sastavu je bila Zeta i to Zetsko-brdske oblasti, sa glavnim oblasnim mjestom Podgorica. Bilo je ukupno 56 kapetanija i 6 varoških opština, dok je pod brojem 8 bila Zetska , odnosno ranije zvana  Donjo -zetska kapetanija, sa kapetanskim mjestom u Golubovcima. Ovakav administrativno-teritorijalni sistem ostao je na snazi sve do 1910.godine. Nakon Prvog Balkanskog rata u Zetsko-brdskoj oblasti bile su seoske opštine sa područja Zetske kapetanije i to : Golubovačka, Mahalska, Bjelopoljska, Berislavačka. U Podgoričkoj kapetaniji bila je Ljajkovačka opština.

Od početka XVIII vijeka postojala je stalna veza između crnogorskih vladara i zetskih glavara, te su političke  instrukcije slate sa Cetinja u Zetu, a Zećane su crnogorski gospodari smatrali svojim saveznicima u borbi protiv Turaka, a planiralai su i da Zeta , kao nekadašnji dio crnogorske države , ponovo treba da bude pripojena slobodnoj Crnoj Gori. 1883. godine konačno je izvršeno razgraničenje  na prostoru Zete.

Poslije ulaska Zete u sastav Crne Gore urađen je popis stanovništva , gdje je ukupan broj vlasnika zemlje iznosio 931, ali se tek 1909.godine popis može smatrati potpunijim, bar kada je riječ o Zeti, pa je tako u zetskoj kapetaniji  registrovano 4.794 stanovnika.

Nakon Berlinskog kongresa, desile su se krupne promjene  ne samo u državnom životu, već i u svim drugim oblastima, kao što je u  agrarnim odnosima, privredi, sobrćaju, trgovini, razvoju školstva i prosvjete. Mještani su obrađivali zemlju, nakon ukidanja feudalnih odnosa, dotadašnji zavisni seljaci postaju vlasnici zemlje, otkupom od države ili od samih seljaka. U Zeti, zemlja je dobijana najviše na dva načina, prvi u obliku vojničkih djelova, a drugi u obliku djelova zemlje koje je lično knjaz darivao. Miran društveno – ekonomski razvoj Zete, prekidan je ratovima, a posebno poslije 1918.godine, kada je stanje u cjelini bilo dosta loše.

U društvenom životu Zete između dva svjetska rata imamo i pojavu nekih savremenih tehnoloških tekovina, ali sam prostor Zete je bio podložan mnogim nevoljama.

Zeta se može ponositi velikim brojem revolucionara i ratnika koji su bili učesnici u  Drugom svjetskom ratu, iako su gubici bili ogromni, u svakom smislu.

Zetska opština koja je postojala od 1957.godine imala je pune ruke posla i vješto se hvatala u koštac sa nagomilanim problemima, Prva mjesna zajednica formirana  je u Golubovcima za potrebe građana Zete 1968.godine, a nju je kao lokalnu samoupravu predstavljala Mjesna kancelarija Golubovci, administrativno – statusni nasljednik ukinute opštine Zeta od 1957.godine.

Krajem šezdesetih godina XX vijeka Zeta je centar plodne skadarske kotline, kome je gravitiralo oko 17. 000 stanovnika, od toga je bilo 1.300 radnika i 2.300 učenika  koji su pohađali tri osnovne škole. Potencijali Zete su bili ogromni. Osim poljoprivrede, kroz Zetu u tom razdoblju prolazi željeznička pruga Titograd ( Podgorica) – Bar (1959) i Jadranska magistrala (1963). Takođe, na području Zete tada su postojala  tri kamenoloma, dva drobilišna postrojenja  i asfaltna baza.

Izgrađen je vojni i civilni aerodrom, antena ( predajnik) Radio Crne Gore i društveno gazdinstvo “13.jul” sa posjedom od 115 ari vinograda. Kasnije su sagrađeni i zdravstvena stanica , spomenik palim borcima u NOR-u, zgrada Gradske opštine  Golubovci i Kulturno informativni centar “Zeta”.

Period od 1950. do 1980. godine za Zetu je predstavljao vrijeme najvećeg društvenog i ekonomskog napretka. Do danas, Zeta je poprimila jedan potpuno nov izgled ,  sa svim pogodnostima za kvalitetan i ugodan  život građana.